Δήμητρα Ρετσινά- Φωτεινίδου
Φιλόλογος – Μ.Α. Πολιτικής Φιλοσοφίας Α.Π.Θ. ...
Ξεκινώντας λίγο πριν το 300 π.Χ. ο Στωικισμός απετέλεσε την πρώτη
συστηματική φιλοσοφία της Ελληνιστικής εποχής. Ο Ζήνων (335 – 262π.Χ)
από το Κίτιο της Κύπρου άρχισε τη διδασκαλία του στην Ποικίλη Στοά, σε
έναν πολυσύχναστο δημόσιο χώρο των Αθηνών –σε αντίθεση με τον φιλόσοφο
Επίκουρο, που δίδασκε σε μια κοινότητα στενών φίλων στον Κήπο. Στην αρχή
οι μαθητές του ονομάζονταν Ζηνώνειοι, σύμφωνα με τη συνήθεια της εποχής
να παίρνουν το όνομα του δασκάλου τους –Πλατωνικοί, Αριστοτελικοί,
Επικούρειοι. Αργότερα, όμως, την εποχή που ο Χρύσιππος ανανέωσε τη Σχολή
και μετέτρεψε τις στοιχειώδεις αρχές του Ζήνωνος σε ολοκληρωμένο
φιλοσοφικό σύστημα, ονομάστηκαν Στωικοί. Ο άμεσος διάδοχος του Ζήνωνος στην Στοά το 262π.Χ. ήταν ο Κλεάνθης, πρώην πυγμάχος! Χωρίς να είναι ιδιαίτερα ευφυής κέρδισε τον θαυμασμό των συμπολιτών του χάρη στην απλότητα της ζωής του και στην ευπρέπεια του χαρακτήρα του. Έγραψε τον «Ύμνο προς τον Δία», όπου υποστηρίζει ότι έργο του Θεού – Δία είναι η εναρμόνιση της παραφωνίας που δημιουργούν στον κόσμο οι φαύλοι: «Αντίθετο στη Φύση είναι το γένος των φαύλων ανθρώπων, οι οποίοι μακράν προσπερνούν τον θείο λόγο και ποθούν να αδράξουν τα αγαθά χωρίς να υπακούουν στον κοινό νόμο».
Ο Χρύσιππος (280 – 208 π.Χ.) ήταν μαθητής και διάδοχος του Κλεάνθη στην Στοά το 232π.Χ. Διατήρησε και εξέλιξε τις βασικές αρχές της Στωικής Φιλοσοφίας. Οι λογικές και φιλοσοφικές ικανότητες του Χρύσιππου αναβίβασαν τον Στωικισμό στην πρώτη θέση των φιλοσοφικών συστημάτων.
Κοσμοπολιτισμός και ηθικός ιδεαλισμός είναι δύο βασικές πτυχές της Στωικής φιλοσοφίας. Το «ομολογουμένως τη φύσει ζην», δηλαδή να ζεις σύμφωνα με τις αρχές του Φυσικού Δικαίου –και όχι του θετού συμβατικού δικαίου- ταυτίζεται με την κοσμική και φυσική τάξη που είναι ταυτόχρονα μια λογική τάξη. Η ηθική είναι λογική και το ιδανικό του σοφού είναι να εξαλείψει τα πάθη και να φθάσει στην απάθεια και στην αυταρχία - αυτοκυριαρχία… (Ο Αδαμάντιος Κοραής στα «Προλεγόμενα» ερμηνεύει την απάθεια των Στωικών ως μετριοπάθεια, ερμηνεία που τη θεωρώ σωστή).
Όλα τα πλάσματα πράττουν με σκοπό την ευτυχία (ψυχολογικός ευδαιμονισμός) και έχουν κάθε δικαίωμα στο να πράττουν έτσι (ορθολογικός ευδαιμονισμός). Η οικείωσις (εξοικείωση και φιλότης) έχει μεγάλη σημασία για την αρμονική συνύπαρξη των μελών μιας κοινωνίας. Αυτό είναι κάτι που διαπιστώνουμε και στις σύγχρονες κοινωνίες και αποδεικνύει τη διαχρονικότητα του Στωικού «κηρύγματος». Εξάλλου η Στωική θεωρία ονομάζεται και Ψυχολογία του βάθους ή Ψυχανάλυση.
Το κοσμοπολιτικό πολιτικό ιδεώδες είναι αρχαίο και ελληνικό όσο και η Στωική φιλοσοφία! Όλοι είμαστε συμπολίτες της πολιτείας του Θεού (civitas dei) και οι Σοφοί άνθρωποι είναι τα κατεξοχήν Πολιτικά πρόσωπα της οικουμένης. Υπάρχει ένας ιερός δεσμός στον κόσμο που συνδέει τα πάντα, όπως το εκφράζει ο Μάρκος Αυρήλιος στο έργο του «Εις Εαυτόν».
Οι τρεις πολιτικές προτάσεις που καταθέτει ο Ζήνων στο έργο του «Πολιτεία» είναι οι εξής: Αντινομισμός – Αναθεωρητισμός – Κοινοτισμός. Το κριτικό πνεύμα είναι βασικό στοιχείο της «ριζοσπαστικής πολιτείας» και οι κοινωνικές συμβάσεις (τα κοινωνικά στερεότυπα) έρχονται δευτερευόντως… [σε σχέση με τη σοφία και τη δικαιοσύνη της φύσης που μας έπλασε όλους ίσους, άνδρες, γυναίκες, φυλές, λαούς]. Όμως υπάρχουν κοινωνικοί κανόνες που προάγουν τον Κοινοτισμό, δηλαδή την από κοινού συμβίωση διαφορετικών ατόμων (φύσεων) με συνεκτικό στοιχείο την ομόνοια.
Το νείκος και η φιλότης, δηλαδή η φιλία και η διαμάχη, η εναντίωση και η προσαρμογή, όπως ονόμασε ο φυσικός φιλόσοφος Εμπεδοκλής τις καθολικές αιτίες κίνησης των όντων, επηρεάζουν τις διαπροσωπικές και κοινωνικές μας σχέσεις. Η κοινωνικοπολιτική συμπεριφορά των ατόμων οφείλεται σε ψυχολογικά αίτια.
Ο Εμπεδοκλής έλεγε ότι υπάρχουν ουσίες αγέννητες, άφθαρτες, αμετάβλητες και τις ονόμαζε «ριζώματα», εννοώντας το πυρ, το ύδωρ, τον αέρα, το χώμα και ότι ο κόσμος γεννιέται και φθείρεται σε μια κοσμογονική ανάμειξη όλων που την ονόμαζε Σφαίρον… Οι Στωικοί εισήγαγαν την «κράσιν δια όλον», δηλαδή την ανάμειξη και οργανική διείσδυση των μερών του κόσμου (όσον αφορά τη φύση) και την φιλική και συνεργατική σχέση μεταξύ των προσώπων (όσον αφορά την κοινωνία) διατηρώντας το κάθε τι το βασικό του χαρακτηριστικό, την ατομικότητά του!
Η ομοιογένεια δεν είναι ομογενοποίηση αλλά ενεργή σύμπνοια και συντονία. Αυτός ο συντονισμός είναι απαραίτητος και στις διαπροσωπικές μας σχέσεις και όλες αυτές οι θεωρίες περί φύσεως και πολιτείας γίνονται επίκαιρες γιατί ο άνθρωπος δεν μπορεί να ζήσει μόνος του ως αγρίμι (δεν χρειάζεται να το κάνει αυτό) αλλά πρέπει να συντονίσει τις δυνάμεις και ικανότητές του προς έναν σκοπό: την καλλιέργεια και ανάπτυξη της Προσωπικότητάς του (σε αυτό βοηθά η εργασία, η δημιουργία, κάθε τέχνη ή επιστήμη) και της προσωπικότητας των οικείων του. Οι οικείοι είναι οι επιλεγμένοι φίλοι, οι σημαντικοί άλλοι, με τους οποίους συντονίζεται και προχωρεί… Το μυστικό σε όλη αυτή την διαδικασία πραγμάτωσης του Εαυτού είναι να μη φοβάσαι… Να μη φοβάσαι να είσαι ευγενικός, υποστηρικτικός, συνεργάσιμος, σοφός, εμπιστευτικός… με μια λέξη πολιτισμένος/η…
Άρα ο πολιτισμός είναι πηγή ευτυχίας γιατί είναι ταυτόχρονα μέσο και σκοπός της ανθρώπινης ζωής, επειδή ο άνθρωπος ΕΙΝΑΙ φύση και κοινωνία. Από τη μια πρέπει να γνωρίζουμε πως οι ενέργειές μας έχουν αντίκτυπο στους άλλους, από την άλλη πρέπει να μένουμε ανεπηρέαστοι από τις περίεργες συμπεριφορές και να συνεχίζουμε με τη δική μας λογική, τη λογική ενός καλλιεργημένου και άφοβου πνεύματος! Η φιλότης, το πλησίασμα των ανθρώπων είναι κάτι θεμιτό και φυσικό. Η απομόνωση και η επιθετικότητα ταιριάζουν στα αγρίμια. Η εξημέρωση του ανθρώπου είναι το ζητούμενο και σήμερα, στον καιρό των πολέμων και της τρομοκρατίας που γίνεται με όχημα έναν θρησκευτικό φονταμενταλισμό – αρχεγονισμό.
Η πρόοδος επομένως δεν βρίσκεται μόνο στην τεχνολογία αλλά και (κυρίως) στην ψυχολογία, η οποία καθορίζει την συμπεριφορά μας και τις επιλογές μας…
Τα αισθήματα κατωτερότητας και ανωτερότητας, η δουλοπρέπεια και η αλαζονεία, η κολακεία και το σνομπάρισμα, η υποτίμηση και η υπερεκτίμηση του διπλανού μας, όλα αυτά είναι λανθασμένα (ημαρτημένα) συναισθήματα και, όπως έλεγε ο Αριστοτέλης, αντιστοιχούν στην έλλειψη και στην υπερβολή. Η μεσότητα είναι η εκτίμηση. Το μέτρον το άριστον είναι η ισορροπία. Να μη παλαντζάρει η ζυγαριά δεξιά και αριστερά, σε κλάμα και σε γέλιο. Προτιμότερη είναι η σοβαρότητα και η αξιοπρέπεια. Αμέσως μετά έρχεται το γέλιο, η χαρά για την ικανοποίηση που έλαβες για ό,τι πίστεψες. Και τελευταίο το δάκρυ σε εξαιρετικές περιπτώσεις, γιατί όπως έλεγαν οι Σοφοί Έλληνες στα Δελφικά Παραγγέλματα «ουκ επί παντός άχθου»!
Βαρνάβας όμορφος τόπος να μένεις, δύσκολος να ζεις..
Δεν υπάρχουν σχόλια:
Δημοσίευση σχολίου
Ευχαριστούμε για την επίσκεψή σας...
Το παρόν διαδικτυακό μέσο ουδεμία ευθύνη εκ του νόμου φέρει περί των επωνύμων ή ανωνύμων σχολίων που φιλοξενεί. Σε περίπτωση που θεωρείτε πως θίγεστε από κάποιο εξ αυτών, επικοινωνήστε μέσω της φόρμας επικοινωνίας έτσι ώστε να αφαιρεθεί.