Το δηλητήριο της πόλωσης

Από τότε που θυμάμαι τον εαυτό μου η Ελλάδα βρίσκεται σε καθεστώς διχασμού. Ο διχασμός αυτός είναι συνήθως χαμηλής έντασης (πράσινα και μπλε καφενεία) αλλά συχνά φτάνει στα άκρα (Εμφύλιος Πόλεμος, Εθνικός Διχασμός). Ηταν αναμενόμενο αυτή η προδιάθεση να ενισχυθεί στη διάρκεια μιας τόσο ζοφερής οικονομικής και θεσμικής κρίσης.

Από το 2010 μέχρι σήμερα ο διχασμός στην ελληνική κοινωνία διευρύνεται και βαθαίνει. Τα μέσα κοινωνικής δικτύωσης έχουν συμβάλει καθοριστικά σε αυτό. Ο ρόλος τους είναι σαφέστατα αρνητικός, καθώς οξύνουν το ήδη υπάρχον πρόβλημα, αντικατοπτρίζοντας και πολλαπλασιάζοντας το μίσος.

Οι βασικοί υπεύθυνοι αυτού του διχασμού στην ελληνική κοινωνία είναι σαφέστατα οι δύο κυβερνητικοί εταίροι. Στη δική τους ζεστή αγκαλιά γεννήθηκε και γαλουχήθηκε κατά την περίοδο 2010-15, με λόγια και με έργα, το τέρας που τώρα κινείται ανεξέλεγκτο. Αλλά και σήμερα δεν φαίνεται να υπάρχει έμπρακτη μετάνοια. Οπως συμβαίνει όμως σ’ αυτές τις περιπτώσεις, κανείς δεν διαθέτει το μονοπώλιο στην τοξικότητα. Μπορεί οι κυβερνητικοί εταίροι να διατηρούν τη δεσπόζουσα θέση αλλά υπάρχουν και φιλόδοξοι ανταγωνιστές.

Από την αρχή έχω σταθεί απέναντι σ’ αυτήν την κυβέρνηση. Θεωρώ ότι είναι η χειρότερη δημοκρατικά εκλεγμένη κυβέρνηση μεταπολεμικά. Εχει προκαλέσει ένα δυσβάσταχτο πολιτικό, οικονομικό, κοινωνικό, οικονομικό ακόμα και ηθικό κόστος. Η θέση της στην Ιστορία, όποιος και να τη γράψει, είναι προδιαγεγραμμένη. Προκάλεσε μεγάλη ζημιά στη χώρα στην πιο ευάλωτη περίοδο, αντιμετωπίζοντας καιροσκοπικά τα πάντα χωρίς κανέναν δισταγμό.

Αλλά για την αγανάκτηση που μου προκαλεί ο τρόπος που διεξάγεται ο πολιτικός διάλογος έχουν ευθύνη και οι δύο πλευρές. Και θυμώνω πολύ περισσότερο όταν βλέπω φαινόμενα άγριου φανατισμού και ανορθολογικού μανιχαϊσμού στην πλευρά που αυτοχαρακτηρίζεται εκσυγχρονιστική, μεταρρυθμιστική, φιλοευρωπαϊκή, φιλελεύθερη. Εξοργίζομαι δε διπλά όταν η μισαλλοδοξία φτάνει σε σημείο προσωπικών επιθέσεων, στοχοποίησης, ύβρεων εναντίον όσων δεν συστρατεύονται. Οσων επιχειρούν να κρούσουν τον κώδωνα του κινδύνου, όσων δεν είναι διατεθειμένοι να ορθολογικοποιήσουν, να δικαιολογήσουν και να ανεχτούν οτιδήποτε, φτάνει να επιτευχθεί ο μεγάλος σκοπός. Διότι αντιλαμβάνονται τη μετάλλαξη που αυτό προϋποθέτει.

Αυτό που συμβαίνει είναι πολύ επικίνδυνο. Καταρρακώνει την κοινωνική συνοχή, αποκλείει τη συναίνεση, διαλύει τον κοινωνικό ιστό. Η πόλωση εξαχρειώνει και οδηγεί σε παβλοφικές αντιδράσεις. Μας αποξενώνει από τον ορθό λόγο, μας απομακρύνει από άτομα με τα οποία έχουμε πολύ περισσότερα κοινά απ’ όσο φανταζόμαστε. Μας εμποδίζει να δούμε ακόμα κι αυτό που βρίσκεται μπροστά στα μάτια μας.

Για να σας δώσω να καταλάβετε πόσο σοβαρό είναι το πρόβλημα της αυτοματοποιημένης προκατάληψης θα σας περιγράψω ένα πείραμα που έκαναν το 2011 Αμερικανοί συνάδελφοι. Πρόβαλαν το βίντεο μιας διαδήλωσης σε δύο μεγάλες ομάδες ατόμων. Ενώ όμως οι δύο ομάδες είδαν το ίδιο ακριβώς βίντεο, αυτό που «είδε» η κάθε ομάδα ήταν τελικώς πολύ διαφορετικό. Το πείραμα ήταν πιο πολύπλοκο αλλά θα το απλοποιήσω εδώ για να γίνει κατανοητό. Το βίντεο δεν είχε ήχο και η εικόνα είχε γίνει αντικείμενο επεξεργασίας για να μη διακρίνεται το ζήτημα της διαδήλωσης. Στην πρώτη ομάδα (ας την πούμε Α), η ερευνητική ομάδα έδωσε την εξής πληροφορία: Αυτοί που διαδηλώνουν είναι μέλη μιας αριστερής οργάνωσης. Στη δεύτερη ομάδα (ας την πούμε Β) έδωσε εντελώς αντίθετη πληροφορία: Αυτοί που διαδηλώνουν είναι μέλη μιας δεξιάς οργάνωσης.

Και στις δύο ομάδες υπήρχαν αριστεροί και δεξιοί. Οπως φαντάζεστε αντιμετώπισαν τις σκηνές που είδαν με πολύ διαφορετικό τρόπο. Ομως συνέβη κάτι ακόμα πιο παράδοξο. Οι δεξιοί της πρώτης ομάδας (Α), νομίζοντας ότι βλέπουν αριστερούς να διαδηλώνουν, τους χαρακτήρισαν βίαιους και επιθετικούς απέναντι στην αστυνομία και τους παριστάμενους πεζούς. Οι αριστεροί αντίθετα θεώρησαν ότι οι διαδηλωτές συμπεριφέρθηκαν άψογα αλλά τους προκάλεσε η αστυνομία, ότι ήταν φιλειρηνικοί και συγκρατημένοι, δεν ενόχλησαν κανέναν από τους πεζούς.

Αντίστροφα, οι αριστεροί της δεύτερης ομάδας (Β), νομίζοντας ότι βλέπουν δεξιούς να διαδηλώνουν, τους χαρακτήρισαν βίαιους και επιθετικούς. Οι δεξιοί αντίθετα θεώρησαν ότι οι διαδηλωτές συμπεριφέρθηκαν άψογα αλλά τους προκάλεσε η αστυνομία. Ετσι οι δεξιοί της ομάδας Α και οι αριστεροί της ομάδας Β «είδαν» κάτι πολύ διαφορετικό από αυτό που «είδαν» οι αριστεροί της ομάδας Α και οι δεξιοί της ομάδας Β. Διότι δεν έβλεπαν με τα μάτια τους αλλά με τις προκαταλήψεις τους.

Το δείγμα ήταν αντιπροσωπευτικό. Αντρες και γυναίκες, λευκοί και Αφροαμερικανοί, περισσότερο και λιγότερο μορφωμένοι, πλούσιοι και φτωχοί, νέοι και ηλικιωμένοι. Σε κάθε περίπτωση οι προκαταλήψεις προκαθόρισαν την αντίληψη. Η πόλωση αναπαράγει τον εαυτό της, αφού πρώτα σε τυφλώσει.

***

Αριστείδης Χατζής - καθηγητής Φιλοσοφίας Δικαίου & Θεωρίας Θεσμών στο Πανεπιστήμιο Αθηνών και μέλος του επιστημονικού συμβουλίου του Κέντρου Φιλελεύθερων Μελετών (ΚΕΦίΜ).

Σημ: Το άρθρο δημοσιεύθηκε την Κυριακή 09/09 στην εφημερίδα «Καθημερινή».

Πηγή Τμήματος Ειδήσεων:
Βαρνάβας όμορφος τόπος να μένεις, δύσκολος να ζεις..