Πόσο Πιθανό Είναι να Πάμε σε Πόλεμο με την Τουρκία;

ΘΟΔΩΡΗΣ ΧΟΝΔΡΟΓΙΑΝΝΟΣ

O καθηγητής ελληνοτουρκικών σχέσεων, Άγγελος Συρίγος, μας εξηγεί αν θα πάμε πόλεμο.

Τη νύχτα της Παρασκευής 6 Aυγούστου 1976, το τουρκικό σεισμογραφικό σκάφος Xόρα επιχειρεί έρευνες στο Αιγαίο για υποθαλάσσια κοιτάσματα πετρελαίου και αμφισβητεί την ελληνική υφαλοκρηπίδα. Εκείνο το καλοκαίρι, ο Τούρκος Πρωθυπουργός Süleyman Demirel δηλώνει: «Κανείς δεν έχει το δικαίωμα να εμποδίσει τις έρευνές μας έξω από τα ελληνικά χωρικά ύδατα. Η Τουρκία ουδέποτε θα συναινέσει σε κατάσταση που εμφανίζει την Ελλάδα διεκδικούσα ολόκληρο το Αιγαίο σαν δική της λίμνη. Σε περίπτωση επεμβάσεως στην αποστολή του Χόρα στο Αιγαίο, η Τουρκία θα ανταποδώσει την επέμβαση». Η ελληνική πλευρά ανταπαντά: «Οι ελληνικές θέσεις είναι σαφείς. Και διετυπώθησαν με την πρόταση της Ελλάδας να αχθεί η διαφορά για την υφαλοκρηπίδα του Αιγαίου στο Διεθνές Δικαστήριο της Χάγης, όπως έπραξαν και άλλες χώρες σε παρόμοιες περιπτώσεις. Παρήλθον όμως έκτοτε 15 μήνες και η Τουρκία, αν και κατ' αρχήν απεδέχθη την πρότασιν, αναβάλλει με διάφορα προσχήματα την υπογραφή του συνυποσχετικού που θα άνοιγε τον δρόμο σ' αυτή την ειρηνική και αδιάβλητη διαδικασία. Είναι δε εκπληκτικό ότι ενώ συνεχίζονται οι επαφές τις οποίες η ίδια επεδίωξε, η τουρκική κυβέρνηση απειλεί να διεξαγάγει σεισμικές έρευνες σε περιοχές όπου δεν έχει δικαίωμα να το πράξει (...) επομένως η τουρκική κυβέρνηση οφείλει να αναλογισθεί και να σταθμίσει τις συνέπειες της αυθαιρεσίας την οποία σχεδιάζει».

Το πρώτο επίπεδο είναι η ένταση, το δεύτερο είναι η κρίση και το τρίτο είναι το θερμό επεισόδιο, που θα μπορούσε να οδηγήσει σε πόλεμο. 

Μία δεκαετία αργότερα, μία νέα ελληνοτουρκική κρίση θα ερχόταν στο προσκήνιο. «Πριν καλά-καλά ξημερώσει η 19η Μαρτίου 1987, το πορτοκαλί τηλέφωνο στο διαμέρισμά μου άρχισε να χτυπά. Πετάχτηκα από το κρεβάτι για να σηκώσω το ακουστικό. Δεν πρόλαβα να κοιτάξω το ρολόι μου, έξω ήταν ακόμα σκοτάδι. H ψύχραιμη φωνή από την άλλη άκρη της γραμμής ήταν του επικεφαλής αξιωματικού της νυχτερινής βάρδιας στο Εθνικό Κέντρο Επιχειρήσεων (EΘKEΠIX)», λέει ο τότε αρχηγός ΓEEΘA πτέραρχος Nίκος Kουρής.«Kύριε αρχηγέ», ακούει, «το τουρκικό ερευνητικό πλοίο Piri Reis, που είχε βγει από τον όρμο Kέφαλος της Iμβρου από νωρίς, πέρασε από τη Λήμνο, τη Σαμοθράκη και τη Θάσο και τώρα βρίσκεται 12 ναυτικά μίλια από τις ακτές του Άθω. Συνοδεύεται από το αντιτορπιλικό Adatepe και την κανονιοφόρο Akhisar. Στη διαδρομή το Piri Reis σταμάτησε πέντε φορές για έρευνα στον βυθό…». Την ώρα που το Συμβούλιο Ασφαλείας της Tουρκίας προειδοποιεί την Eλλάδα ότι η Τουρκία θα προασπίσει «τα δίκαιά της» στο Aιγαίο και ο  Τούρκος πρωθυπουργό Turgut Özal δηλώνει από τις ΗΠΑ ότι, «αν συνεχίσει η Ελλάδα να παραβιάζει τη συμφωνία της Βέρνης κάνοντας έρευνες στο Αιγαίο, θα δημιουργήσει προβλήματα στο κεφάλι της», στην Ελλάδα συνεδριάζει το ΚΥΣΕΑ. Η απόφαση, υπό την ηγεσία του Ανδρέα Παπανδρέου, είναι ότι η Αθήνα δεν θα ανεχτεί παραβίαση των κυριαρχικών της δικαιωμάτων και θα αντιδράσει στρατιωτικά, αν χρειαστεί.

Το πιο πιθανό είναι να συμβεί επεισόδιο στον αέρα, όπου οι μεγάλες ταχύτητες των αεροσκαφών μπορούν να οδηγήσουν σε κάποιο λάθος χειρισμό και να προκληθεί ένταση.

Τον Ιανουάριο του 1996, η πτώση ενός ελληνικού ελικοπτέρου στα Ίμια και η υποστολή της ελληνικής σημαίας από τις δύο βραχονησίδες προκαλεί νέα κρίση μεταξύ των δύο χωρών. Κατά τη διάρκειά της, οι δύο χώρες μεταφέρουν στρατιωτικές δυνάμεις γύρω από τις βραχονησίδες, κομάντο πάνω σε αυτές, ενώ οριακά αποσοβήθηκε η ένοπλη σύρραξη. Τελικά, με την παρέμβαση του ΝΑΤΟ και των ΗΠΑ, η ένταση εκτονώθηκε και οι δύο χώρες απέσυραν τους στόλους τους, ενώ είχε καταπέσει ελληνικό ελικόπτερο με θύματα τρία στελέχη των ελληνικών Ενόπλων Δυνάμεων.
Η άρνηση της ελληνικής δικαιοσύνης να εκδώσει τους Τούρκους αξιωματικούς και η συνακόλουθη ένταση που έχει προκαλέσει η Τουρκία με προκλητικές ενέργειες στο Αιγαίο, θέτει το εύλογο ερώτημα: πόσο πιθανό είναι ένα θερμό επεισόδιο ή ακόμη και μία ένοπλη σύρραξη μεταξύ Ελλάδας και Τουρκίας; Για να απαντήσουμε στο ερώτημα, επικοινωνήσαμε με τον Άγγελο Συρίγο, καθηγητή διπλωματικής ιστορίας και ελληνοτουρκικών σχέσεων στο Πάντειο Πανεπιστήμιο.
VICE: Ποια είναι τα σενάρια της κλιμάκωσης της κρίσης μεταξύ Ελλάδας και Τουρκίας;Άγγελος Συρίγος: Υπάρχουν τρία επίπεδα στις σχέσεις μεταξύ Ελλάδας και Τουρκίας: το πρώτο είναι η ένταση, το δεύτερο είναι η κρίση και το τρίτο είναι το θερμό επεισόδιο, που θα μπορούσε να οδηγήσει σε πόλεμο.

Πόσο πιθανό είναι να υπάρξει ένοπλη σύρραξη μεταξύ των δύο πλευρών;
Σήμερα βρισκόμαστε στη φάση της έντασης, όμως οι πιθανότητες για μία κρίση είναι μικρές. Η Τουρκία σήμερα δεν θέλει κρίση, αλλά ένταση.

Ας έχουμε στον νου μας ότι η Τουρκία έχει ήδη χάσει τον τουρισμό της και σε περίπτωση πολέμου το ίδιο θα συνέβαινε και με την Ελλάδα. 

Γιατί θεωρείτε απίθανη μία σύγκρουση μεταξύ των δύο χωρών; Πλέον έχουν δημιουργηθεί μηχανισμοί που αποτρέπουν την κλιμάκωση και επέκταση των κρίσεων μεταξύ Ελλάδας και Τουρκίας. Δεν ζούμε στο 1987, όταν δεν υπήρχαν δίαυλοι απευθείας επικοινωνίας μεταξύ των δύο πλευρών, με αποτέλεσμα να δημιουργούνται ευκολότερα παρεξηγήσεις που θα μπορούσαν να οδηγήσουν σε θερμό επεισόδιο. Σήμερα υπάρχει απευθείας επικοινωνία μεταξύ των επικεφαλής των ΓΕΣ και των πρωθυπουργών των δύο χωρών. Αυτοί οι δίαυλοι επικοινωνίας έχουν ήδη συμβάλει στην ειρηνική επίλυση των διαφορών με την Τουρκία. Συγκεκριμένα, λειτούργησαν το Μάιο του 2006, μετά την πτώση του αεροσκάφους του σμηναγού Κώστα Ηλιάκη, όταν οι επαφές των δύο πλευρών απέτρεψαν την περαιτέρω ένταση. Αξίζει να θυμηθούμε ότι, για λίγη ώρα μετά την πτώση του αεροσκάφους, πάνω από το Αιγαίο βρισκόταν όλη η ελληνική και τουρκική αεροπορία.

Η Τουρκία θεωρεί ότι πάμε σε ολική αναδιαπραγμάτευση του καθεστώτος στα σύνορά της, όχι δηλαδή μόνο των ζητημάτων που εγείρονται στην ανατολική Τουρκία. 

Τι ρόλο παίζουν οι θεσμοί της διεθνούς κοινότητας στην εκτόνωση μιας ελληνοτουρκικής έντασης;Ο ρόλος τους είναι εξαιρετικά σημαντικός. Αρκεί να αναφέρουμε το ΝΑΤΟ, που εξασφαλίζει έναν ακόμη δίαυλο επικοινωνίας μεταξύ των δύο κρατών και αποτρέπει ανταγωνισμούς μεταξύ δύο συμμαχικών κρατών, καθώς και τον αμερικανικό παράγοντα, που πρόσφατα επενέβη, για να συνετίσει την Τουρκία σχετικά με την ένταση που προκαλεί στο Αιγαίο. Οι μεγάλες δυνάμεις γενικά δεν θέλουν εντάσεις στο Αιγαίο και προσπαθούν να αποσοβήσουν καταστάσεις που θα μπορούσαν να οδηγήσουν σε θερμό επεισόδιο.
Πώς μπορεί η Ελλάδα να αντιμετωπίσει με ειρηνικά μέσα την τουρκική προκλητικότητα;
Όπως έλεγε ο Μακιαβέλι, σε τέτοιες περιπτώσεις χρειάζεσαι αφενός ισχυρό στρατό, αφετέρου ισχυρούς συμμάχους. Ο πρώτος θα λειτουργήσει αποτρεπτικά απέναντι στην άλλη πλευρά, η οποία θα αποφύγει μία σύγκρουση, αν ξέρει ότι θα πληρώσει βαρύ τίμημα. Από την άλλη, οι σύμμαχοι θα επέμβουν έγκαιρα για την αποκλιμάκωση της έντασης. Επίσης, σε τέτοιες καταστάσεις γενικά απαιτείται ψυχραιμία.

Έχει η Ελλάδα συμμάχους στην περιοχή μας;
Τον τελευταίο καιρό έχει γίνει μία σύγκλιση με το Ισραήλ και την Αίγυπτο, τουλάχιστον σε διπλωματικό επίπεδο. Τέτοιου είδους συμπλεύσεις μπορεί να μην στρέφονται ευθέως κατά της άλλης πλευράς, λειτουργούν όμως ως αντίπαλο δέος.
Γιατί η Τουρκία θέλει ένταση στις ελληνοτουρκικές σχέσεις;
Πρώτον, επειδή πολύ σύντομα θα προσφύγει στις κάλπες για το δημοψήφισμα που, αν γίνει αποδεκτό, θα κάνει τον Πρόεδρο, δηλαδή τον Erdoğan, τον ισχυρό άνδρα της Τουρκικής Δημοκρατίας και ο Πρωθυπουργός θα αποκτήσει δευτερεύουσα σημασία. Πρόκειται για μία πολύ σημαντική εκλογική διαδικασία, που ουσιαστικά θα αλλάξει το πολίτευμα της Τουρκίας. Ως εκ τούτου, η τουρκική ηγεσία θέλει να δείξει ότι είναι δυνατή και αποφασιστική, ότι δεν αφήνει τους Έλληνες να κάνουν του κεφαλιού τους. Αφετέρου, η Τουρκία πιστεύει ότι πρέπει να θέσει στο τραπέζι το σύνολο των διεκδικήσεών της στην περιφέρειά. Θεωρεί ότι πάμε σε ολική αναδιαπραγμάτευση του καθεστώτος στα σύνορά της, όχι δηλαδή μόνο των ζητημάτων που εγείρονται στην ανατολική Τουρκία.

Όσον αφορά τη θάλασσα, τα πιο πιθανά σημεία είναι τα Ίμια, η Παναγιά στις Οινούσσες, λίγο έξω από τη Χίο και η περιοχή Λαδόξερα, έξω από τη Σαμοθράκη.

Ποιες είναι οι διαφορές μεταξύ Ελλάδας και Τουρκίας στο Αιγαίο; Θα πρέπει να διευκρινίσουμε ότι η Ελλάδα αποδέχεται μόλις μία διαφορά με την Τουρκία, αυτή της οριοθέτησης της υφαλοκρηπίδας. Από την άλλη, η Τουρκία θέτει και άλλα ζητήματα. Συγκεκριμένα, αμφισβητεί ότι η Ελλάδα μπορεί να αυξήσει τα χωρικά της ύδατα πάνω από τα έξι και έως τα 12 ναυτικά μίλια, όπως της επιτρέπει το Δίκαιο της Θάλασσας. Η τουρκική ηγεσία θεωρεί μάλιστα την αύξηση των ελληνικών χωρικών υδάτων πάνω από τα έξι μίλια casus belli, δηλαδή αιτία πολέμου. Ακόμη, αμφισβητεί την έκταση του ελληνικού εναέριου χώρου στα 10 ναυτικά μίλια που βρίσκεται σήμερα, θεωρώντας ότι πρέπει να περιοριστεί στα έξι μίλια, όσο δηλαδή και τα χωρικά ύδατα. Τέλος, η γείτονα χώρα ζητά την αποστρατικοποίηση των νησιών του ανατολικού Αιγαίου και της Δωδεκανήσου, ενώ θέτει και ζήτημα γκρίζων ζωνών στο Αιγαίο, που σημαίνει ότι κατά την Τουρκία κάποιες νησίδες, όπως τα Ίμια, πρέπει να διευκρινιστεί αν ανήκουν στην Ελλάδα ή στην Τουρκία.
Τι λέει το Διεθνές Δίκαιο και η Συνθήκη της Λωζάνης για τα παραπάνω θέματα;
Το Διεθνές Δίκαιο δικαιώνει την ελληνική πλευρά, ενώ όσον αφορά την οριοθέτηση της υφαλοκρηπίδας, οι ελληνικές θέσεις δικαιώνονται σε μεγάλο βαθμό, κατά 80-90%. Γιατί η Ελλάδα δεν ζητά την επίλυση του θέματος της υφαλοκρηπίδας από κάποιο διεθνές δικαστικό όργανο; Για την υποβολή μίας διακρατικής διαφοράς σε διεθνές δικαιοδοτικό όργανο θα πρέπει να συμφωνήσουν και οι δύο πλευρές. Όσο η Τουρκία αρνείται να συμφωνήσει, κανένα δικαστήριο ή διαιτητικό όργανο δεν μπορεί να λύσει τη διαφορά.

Η πιο ανησυχητική και αρνητική εξέλιξη στο άμεσο μέλλον είναι ότι η Τουρκία πρόκειται να αγοράσει τα F-35.

Τι ισχύει για το στρατιωτικό καθεστώς των νησιών του ανατολικού Αιγαίου και των Δωδεκανήσων; Σύμφωνα με τη Συνθήκη της Λωζάνης του 1923, η Λέσβος, η Χίος, η Σάμος και η Ικαρία υπάγονται σε καθεστώς μερικής αποστρατικοποίησης. Σύμφωνα με τη Συνθήκη των Παρισίων του 1947, τα Δωδεκάνησα υπάγονται σε καθεστώς πλήρους αποστρατικοποίησης. Ωστόσο, η Ελλάδα κάνει χρήση του άρθρου 51 του Καταστατικού Χάρτη του ΟΗΕ, που προβλέπει ότι κάθε κράτος-μέλος των Ηνωμένων Εθνών έχει δικαίωμα στην ατομική και συλλογική νόμιμη άμυνα. Η ελληνική πλευρά αντιτείνει στην τουρκική ότι τα ελληνικά νησιά κινδυνεύουν από τουρκική επίθεση και ως εκ τούτου δικαιούται από το παραπάνω άρθρο να πάρει όλα τα απαραίτητα αμυντικά μέτρα για την προστασία της ελληνικής επικράτειας. Η παραπάνω στρατιωτική προπαρασκευή θεωρείται αδιαπραγμάτευτο ζήτημα για την Ελλάδα, που μάλιστα έχει τεθεί εκτός αρμοδιότητας του Δικαστηρίου που λύνει τις διαφορές για το Δίκαιο της Θάλασσας.
Γιατί η Τουρκία ζητάει την αποστρατικοποίηση των ελληνικών νησιών;
Θεωρεί ότι αποτελούν πηγή κινδύνου για την επικράτειά της. Η Τουρκία λέει ότι η Μικρασιατική Εκστρατεία του 1919 ξεκίνησε από τα νησιά του Ανατολικού Αιγαίου και αυτό αποδεικνύει ότι τα τουρκικά παράλια απειλούνται από τυχόν ελληνικές στρατιωτικές δυνάμεις που είναι εγκατεστημένες εκεί.
Αν γίνει ένα θερμό επεισόδιο μεταξύ Ελλάδας και Τουρκίας, πού θα πρέπει να το περιμένουμε;
Θα μπορούσε να συμβεί οπουδήποτε. Το πιο πιθανό είναι να συμβεί στον αέρα, όπου οι μεγάλες ταχύτητες των αεροσκαφών μπορούν να οδηγήσουν σε κάποιο λάθος χειρισμό και να προκληθεί ένταση. Όσον αφορά τη θάλασσα, τα πιο πιθανά σημεία είναι τα Ίμια, η Παναγιά στις Οινούσσες, λίγο έξω από τη Χίο και η περιοχή Λαδόξερα, έξω από τη Σαμοθράκη.
Τι θα σημαίνει οικονομικά ένας πόλεμος για την Ελλάδα και την Τουρκία;
Καμία από τις δύο χώρες δεν έχει την οικονομική πολυτέλεια να κάνει πόλεμο. Στην πραγματικότητα, ένας πόλεμος θα κατέστρεφε οικονομικά και τις δύο χώρες. Ας έχουμε στο νου μας ότι η Τουρκία έχει ήδη χάσει τον τουρισμό της και σε περίπτωση πολέμου το ίδιο θα συνέβαινε και με την Ελλάδα.
Θα πρέπει να ανησυχεί η Ελλάδα για τα νέα εξοπλιστικά προγράμματα της Τουρκίας;
Η πιο ανησυχητική και αρνητική εξέλιξη στο άμεσο μέλλον είναι ότι η Τουρκία πρόκειται να αγοράσει τα F-35, αεροπλάνα πολύ πιο ισχυρά και προηγμένα από τα F-16 και τα Mirage 2000 που διαθέτει η Ελλάδα, τα οποία είναι αεροσκάφη 20ετίας. Αυτό μπορεί να ανατρέψει την ισορροπία στον εναέριο χώρο του Αιγαίου και να κάνει την Τουρκία να σκεφτεί ότι θα μπορούσε να δει μέχρι πού μπορεί να φτάσει με την υπεροπλία της στο Αιγαίο.
Πηγή Τμήματος Ειδήσεων:
Βαρνάβας όμορφος τόπος να μένεις, δύσκολος να ζεις..